وابستگی خلیج گرگان به رودخانه ها یا دریای خزر؟
شاه بلاگ: خلیج گرگان با طول حدود 60 و عرض حداكثر 12 كیلومتر در بخش جنوبی خود با استان های مازندران و گلستان و در شمال با زبانه های ماسه ای شبه جزیره میانكاله احاطه شده است؛ این خلیج حدود 2600 سال پیش بر اثر رشد پیشروی و گسترش شرقی تپه های ماسهای میانكاله شكل گرفته و وسعتی حدود 400 تا 500 كیلومتر مربع دارد.
خلیج گرگان كم عمق است. حداكثر عمق آن به چهار متر می رسد و از شرق به غرب از عمق آب كاهش می یابد. درجه شوری آب خلیج در قسمت های غربی به سبب عمق كم و زیاد بودن تبخیر، قدری بیش تر از شوری آب دریای خزر است و در مصب (دهانه) رودخانه ها به سبب ورود آب شیرین، از درجه شوری آب آن كم می شود.
رودخانه های دو حوضه آبریز به خلیج گرگان سرازیر می شود كه شامل:
۱- رودخانه های حوضه آبریز قره سو شامل گرمابدشت، نومل، باغ گلبن، زیارت، طول چشمه، توشن، انجیراب، شصت كلا، كفشگیری، نوچمن، شموشك، نامن، میاندره، ایلوار، بالا جاده، پلنگ كرس، غاز محله و زوار دشت در استان گلستان كه دارای یك آبراهه اصلی به نام قره سو هستند، در حوضه آبریز قره سو ۱۰۰ میلیون متر مكعب پتانسیل سالانه آب سطحی وجود دارد.
۲- رودخانه های كوچك ساحلی موسوم به حوضه آبریز خلیج گرگان كه زهكشی خودرا بطور مستقیم در این خلیج تخلیه می كنند و در حد فاصل حوضه قره سو تا حوضه نكارود به صورت نواری بین این دو حوضه گسترده می باشند شامل سركلاته (كاركنده)، باغو، سرمحله، كوه صحرا، گز - وطنا، مزنگ و نوكنده موسوم به حوضه آبریز شرق خلیج گرگان با پتانسیل سالانه ۴۰ میلیون متر مكعب و كلت، رستمكلا، كوهستان، عباس آباد، خلیل محله، بهشهر، پاسند، لمراسك (تیرتاش)، كلاك، ریحان آباد ( ولمازو )، ركاوند و گلوگاه در استان مازندران است.
خلیج گرگان بوسیله شمال شرقی حد فاصل جزیره آشوراده - چپاقلی به دریای خزر متصل است پس نوسانات سطح آب علاوه بر تأثیر پذیری موقت از ورود رودخانه های بالادست، با سطح دریای خزر در حال تعادل است و كمبود آب تبخیری آن بوسیله دریای خزر تأمین می شود.
این وضع باعث شده است كه یك جریان شدید طولانی از دریا به خلیج و یك جریان ضعیف و كوتاه مدت از خلیج به دریا، بوسیله تنگه بندر تركمن- آشوراده برقرار گردد.
دریای خزر در ۱۰۰ سال قبل شاهد بیشتر از ۴ متر نوسانات تراز آب و در سالیان اخیر شاهد افت تراز سطح آب بوده است. این نوسانات در بخش های عمیق دریا، تأثیر چندانی از خود بجای نمی گذارد، اما در نواحی ساحلی مانند خلیج گرگان كه دارای عمقی كمتر از ۴ متر است موجب تغییرات زیادی از لحاظ هیدرو دینامیكی و مورفولوژیكی و در نهایت زیست محیطی می گردد.
در سالهای نه چندان دور خلیج گرگان بوسیله دهانه آشوراده ـ بندرتركمن و كانال خزینی با دریای خزر در ارتباط بوده است. اما هم اكنون تنها بوسیله دهانه آشوراده ـ بندرتركمن به عرض تقریبی ۲ كیلومتر با دریای خزر در ارتباط دائمی است. كانال خزینی در سال های اخیر با كاهش سطح آب دریا و افزایش رژیم رسوب گذاری مسدود شده است. دهانه آشوراده ـ بندرتركمن نیز بوسیله ناحیه چپاقلی واقع در شرق خلیج با دریای خزر ارتباط دارد.
در سنوات بتازگی از حدود ۴۰ تا ۵۰ هزار هكتار مساحت خلیج گرگان، هشت تا ده هزار هكتار خشك شده و سطح آب آن نیز تا ۸۵ سانتیمتر كاهش یافته است. عمق خلیج گرگان كه در بعضی نقاط به حداكثر ۴ متر می رسید، اینك به ۱، ۵ متر كاهش یافته و چند سالی است كه قسمتی از دغدغه مردم و مسئولان استان های گلستان و مازندران خصوصاً ساحل نشینان، بر راه های ورود آب به این خلیج متمركز شده است.
با توجه به مسائل كارشناسی و دیگر مسائل، اختلاف نظرهایی میان كارشناسان، مدیران، مردم و برخی سازمان های مردم نهاد درباب راهكارها به چشم می خورد.
برخی به تامین نداشتن حقآبه این مجموعه با محدودیت منابع آبی و راه اندازی سد در بالادست و لایروبی نشدن كانال ها اشاره كرده و عنوان می دارند كه این امر سبب نرسیدن آب در زمان كم بارشی یا در زمان سیلابی شدن آب به خلیج می شود.
راهكاری مانند انسداد چاه های غیرمجاز و كنترل فعالیت چاه های مجاز بیشتر از برداشت و نصب كنتورهای هوشمند روی آنها نیز در بعضی اظهار نظرها به چشم می خورد.
راهكارهایی كه بتوانند تبادل آبی بین خلیج گرگان و دریای خزر را بالا برند، نیز مورد مطالعه مفصل قرار گرفته شامل انتقال آب دریا بوسیله لوله كشی در محل روبروی جزیره " اسماعیل سای "، پمپاژ آب دریا به داخل خلیج بوسیله لوله كشی بر روی زبانه میانكاله، تخلیه آب پساب نیروگاه نكا به خلیج، پمپاژ آب دریا به داخل خلیج بوسیله بندر امیرآباد، لایروبی و بهسازی كانال آشوراده، لایروبی و بهسازی كانال چپاقلی، لایروبی و بهسازی توامان كانال های چپاقلی و آشوراده، لایروبی و بازگشایی كانال خزینی و راه اندازی جتی سنگی، لایروبی و بهسازی كانال چپاقلی و لایروبی و بازگشایی كانال خزینی و راه اندازی جتی سنگی، راه اندازی كانال جدید بر روی زبانه میانكاله و راه اندازی جتی سنگی در محل روبروی جزیره اسماعیل سای، كه در نهایت با در نظر گرفتن تمامی شرایط، گزینه لایروبی و بهسازی كانال آشوراده بعنوان راهكار نهایی معرفی شده است.
برخی نظرات نیز عنوان می دارد كه لایروبی كانال های ارتباطی خلیج گرگان با دریا جهت افزایش ورود آب دریای خزر به خلیج كمكی به احیای این خلیج نمی كند بلكه در دراز مدت اثرات منفی نیز در وضعیت اكولوژی منطقه خواهد داشت و موجب خالی شدن آب تالاب بین المللی میانكاله خواهد شد و بهترین راه تامین آب مورد نیاز خلیج گرگان را استفاده از منابع رودخانه های بالادستی عنوان نموده و لایروبی این رودخانه ها جهت ورود آب بالادستی به خلیج را مهمترین كار دانسته اند.
با بررسی پتانسیل كل رودخانه های ورودی به خلیج گرگان در می یابیم كه پتانسیل كل حوضه های ورودی به این خلیج در سال های نرمال كمتر از ۲۰۰ میلیون متر مكعب بوده كه طبیعتا بخش زیادی از آن از سالیان دور به مصارف شرب، صنعت، كشاورزی و آبزی پروری تخصیص یافته همچون راه اندازی سد كوثر با ظرفیت حدود ۷ میلیون متر مكعب در حوضه آبریز قره سو كه انتظار جلوگیری از مصرف آب و سرازیر شدن كل پتانسیل سالانه آب سطحی این دو حوضه به خلیج گرگان، به لحاظ فنی، اقتصادی و اجتماعی امری غیرعملی بنظر می رسد.
حوضه آبریز ولگا كه ۸۰ درصد ورودی آب دریای خزر را تامین می كند، در فصل سرما كاملا زیر برف و یخ قرار می گیرد و با گرم شدن هوا و با ذوب شدن برف در این حوضه، معمولا سالانه حدود ۳۰ سانتیمتر افزایش سطح تراز آبی در دریای خزر به وجود می آید و به همان میزان نیز آب وارد خلیج گرگان می شود كه بخش های وسیعی از خلیج را تحت تاثیر قرار می دهد.
این حجم آب در مدت ۶ ماه بالغ بر۱.۲ میلیارد مترمكعب می شود كه بالا آمدن موقت آنرا به همراه دارد اما از تیرماه به بعد به سبب اینكه دیگر این افزایش آب وجود ندارد و روند كاهشی بوجود می آید و حجم تبخیر نیز افزایش می یابد، سطح آب به سرعت تا اواخر مهر و آبان ماه پایین می آید.
حجم آبی كه از دریای خزر وارد خلیج گرگان می شود، بسیار قابل توجه است برای اینكه تمام پتانسیل آب رودخانه های حوضه قره سو و حوضه خلیج گرگان كمتر از ۲۰۰ میلیون متر مكعب بوده و آبی كه به خلیج گرگان می رسد، بدلیل مصارف در حوضه ها، بمراتب كمتر است اما دریای خزر می تواند در مدت سه ماه حدود ۱.۲ میلیارد مترمكعب آب به خلیج گرگان وارد كند.
در سال آبی ۹۸ - ۱۳۹۹ حدود ۲۲۰ میلیون متر مكعب آب از حوضه قره سو به خلیج گرگان وارد شد كه حدود ۱۶۵ میلیون متر مكعب آن در در دو ماه فروردین و اردیبهشت در اثر سیلاب ابتدای سال ۱۳۹۸ رخ داد. این امر سبب آبگیری موقت خلیج شد و تراز آنرا چند سانتی متر بالا آورد كه در مناطق غرب و جنوب غرب خلیج منجر به زیر آب رفتن مساحت كمی با عمق چند سانتیمتری آب شد كه البته این وضعیت پایدار نبود.
بخش غربی این خلیج منطقه ای با شیب كم است و ورود سیلاب، این منطقه را تحت تاثیر قرار می دهد و آنرا به شوره زاری دارای آب كم عمق لب شور تا شیرین تبدیل می كند. اما ضمن ورود قسمتی از این آب به دریای خزر به سبب خاصیت ظروف مرتبطه و نیز با عنایت به گرم شدن هوا، این آب تا اواخر مهر به سرعت تبخیر می شود و سطح آب خلیج باردیگر كاهش پیدا می كند.
در مجموع بنظر می رسد تكیه بر آورد آب رودخانه ها برای افزایش سطح و حجم آب در خلیج گرگان با واقعیت ها فاصله دارد، هرچند با لایروبی رودخانه ها و رفع موانع رسیدن روان آب ها به خلیج، بخش های غربی و كم عمق می تواند چند روزی بیشتر در هر سال شاهد مقداری آب باشد.
منبع: شاه بلاگ
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب